Trong bối cảnh phần lớn diện tích rừng tự nhiên ở miền Trung là rừng nghèo kiệt, việc tìm ra giải pháp vừa giúp phục hồi rừng, vừa tạo sinh kế cho người dân địa phương là bài toán không dễ. Trung tâm Phát triển Nông thôn miền Trung (CRD) – một tổ chức phi lợi nhuận trực thuộc Trường Đại học Nông Lâm, Đại học Huế – đã và đang từng bước giải bài toán đó thông qua mô hình vườn ươm cộng đồng, đem lại hy vọng cho hàng trăm hộ đồng bào dân tộc thiểu số sống dựa vào rừng.
Tỉnh Thừa Thiên Huế đã giao trên 31.600 ha rừng tự nhiên cho 80 cộng đồng và 225 nhóm hộ quản lý. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất với họ là thiếu cây giống bản địa để trồng bổ sung, làm giàu rừng. Nắm bắt thực tế đó, từ năm 2021, CRD đã khởi động chương trình hỗ trợ xây dựng các vườn ươm cộng đồng, giúp người dân tự sản xuất cây giống bản địa, cây dược liệu quý để phục hồi rừng, đồng thời tạo thêm sinh kế tại chỗ.
Tại xã Thượng Lộ (huyện Nam Đông), CRD phối hợp cùng nhóm quản lý bảo vệ rừng gồm 08 hộ gia đình để xây dựng vườn ươm diện tích 1.200 m², trang bị hệ thống tưới phun sương, nhà che nắng mưa, rào lưới B40. Chỉ sau ba năm, vườn ươm này đã cho ra đời hơn 12.000 cây giống gỗ bản địa và dược liệu (Lim xanh, Ươi, Gừng gió, cây thuốc nam), trong đó một phần được bán cho Trung tâm dịch vụ nông nghiệp huyện Nam Đông, đem lại thu nhập trên 20 triệu đồng cho nhóm. Vườn ươm cũng trở thành điểm học tập thực tế cho nhiều cộng đồng khác trong và ngoài tỉnh.
Từ thành công tại Nam Đông, CRD tiếp tục mở rộng mô hình tại huyện A Lưới, nơi có đông đồng bào dân tộc Pa Cô sinh sống. Từ tháng 4/2024, ba vườn ươm cộng đồng đã được xây dựng tại các xã Hồng Kim, Nhâm Quảng và Hồng Vân. Khác biệt lớn nhất ở A Lưới là phụ nữ được trao quyền làm chủ vườn ươm. Các chị em được tập huấn kỹ thuật gieo ươm, đóng bầu, tìm nguồn giống từ rừng tự nhiên và trực tiếp quản lý vận hành. Mỗi vườn có diện tích 250–500 m², công suất 9.000–12.000 cây giống/năm, chủ yếu là các loài dược liệu bản địa quý hiếm như Sâm xuyên đá, Sói rừng, Chè dây…
Chỉ trong năm đầu tiên, các vườn đã ươm được hơn 22.000 cây giống chất lượng, sẵn sàng phục vụ phục hồi rừng cộng đồng và trồng xen dưới tán rừng tự nhiên. Quan trọng hơn, những vườn ươm này đã đem lại công việc ổn định và nguồn thu nhập mới cho phụ nữ Pa Cô, giúp họ tự tin hơn trong vai trò gìn giữ rừng và phát triển kinh tế gia đình.
Chị Hồ Thị Giang – Trưởng nhóm phụ nữ vườn ươm tại xã Hồng Kim – chia sẻ:
“Dự án đã tạo cho chị em một công việc mới, góp phần tăng thêm thu nhập cho gia đình. Mỗi ngày đến vườn ươm, mọi người vừa làm việc, vừa trò chuyện, tiếng cười rộn ràng khiến ai cũng thấy vui và gắn bó hơn.”
Với những thành công bước đầu, mô hình vườn ươm cộng đồng của CRD không chỉ góp phần làm giàu rừng, mà còn tạo thêm cơ hội sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số, đặc biệt là phụ nữ – những người vốn ít có cơ hội tham gia vào các hoạt động kinh tế rừng. Đây là minh chứng cho cách tiếp cận “bảo tồn đi đôi với sinh kế” mà CRD đang kiên trì theo đuổi suốt gần 30 năm qua.
